15. maí 2018 Lokamat – próf

Prófið tekur tvær kennslustundir og verður leyfilegt að nýta hjálpargögn, bækur, glósur nemenda og veraldarvef.  Nemendur hafa aðgang að tölvuveri, fartölvum og spjaldtölvum. Prófið er einstaklingsverkefni.   Skila skriflega á blaði eða í tölvupósti – hvað sem ykkur hentar best. 

Þið dragið spurningar úr ákveðnum flokkum (ekki er hægt að skila spurningum sem hafa verið dregnar ;/) Það eru því ekki allir nemendur með sömu spurningarnar. Flokkarnir eru sjö og þið eigið að svara fimm spurningum – það má því sleppa tveimur spurningum sem voru dregnar.

Spurningarnar eru hér:  Prófspurningar

Gangi ykkur vel.

8. maí 2018 Skil á skýrslu og hugtakakort – lokamat

Skila á skýrslu og vinna við hugtakakortin.  

Hópar skila skýrslu bæði útprentuðu eintaki og eins stutt kynning og samtal við kennara.  

Hugtakakortið er einstaklingsvinna.  Allri hafa valið sér hugtak og sumir eru byrjaðir að vinna í kortunum sínum.  Upplýsingar og matslista er að finna hér.8539124217_bcf2df8a36_o

Hjálpargögn eru bækur af öllum stærðum og gerðum, veraldarvefurinn og kannski glósurnar ykkar.  

Tölvuverið er opið.

Munið eftir sjálfstæðum og öguðum vinnubrögðum.

  

23. apríl – 3. maí Tilraun – lokamat

Í þessari viku byrja verkefni sem tilheyra lokamati.

VIÐFANGSEFNI FYRIR HUGTAKAKORTAVINNUNA.

 HVAÐA Tilraun á að framkvæma á morgun.

………………………. og ég endurtek…………………….

   skoða allt um skipulag lokamats og verkefnin sem liggja undir. 

NEMENDUR VELJA SÉR VIÐFANGSEFNI FYRIR HUGTAKAKORTAVINNUNA.

NEMENDUR VELJA SÉR VIÐFANGSEFNI tilraunar morgundagsins.

HÉR MÁ NÁLGAST UPPLÝSINGAR UM TILRAUNINA OG HÓPASKIPTINGU

 https://padlet.com/gydabjork/lokamat_tilraun

Athugunin verður framkvæmd í fyrramálið og á að skila skýrslu viku síðar, þann 3. maí. Kennari ákveður hópaskiptingu og er miðað við þrjá nemendur í hópi.  Nemendur fá tvöfaldan tíma í tilraunina og svo tvær kennslustundir til að vinna að skýrslugerð.  Áherslur koma fram á þessu matsblað   sem haft verður til viðmiðunar.  Skriflegri skýrslu er skilað með samtali við kennara sem er hluti af matsferlinu.  Upplýsingar um hópa og tilraunir 

Þið hafið frjálsar hendur um það hvernig tilraunin er sett upp.  Athugið að hafa ekki margar breytur og forðast að flækja málin.  Kennari fylgist með vinnuferlinu, samvinnu, framkvæmd, meðhöndlun tækja/efna og vinnubrögðum.  Síðan er skýrslan gerð eftir kúnstarinnar reglum og skilað með samtali við kennara þar sem metin er þekking á umfjöllunarefninu, rannsóknarspurning ígrunduð, niðurstöður túlkaðar, skekkjuvaldar og heimildir svo eitthvað sem til tekið.

Athugið að efni og tæki þurfa að vera til í skólanum.  Ef það er eitthvað annað sem þarf í tilraunina þá þurfið þið að redda því sjálf og auðvitað að koma með það í skólann á morgun.

16. apríl 2018 Ísland og orkan – framtíðin

Byrjum tímann á ör-umræðu um lífríkið….smá viðhorfskönnun í mentimeter. ….. 

Orka á Íslandi.  Hægt að nálgast verkefni í nearpod fyrir þá sem vilja VJSGM og svo vindum við okkur í verkefni dagsins.

Nemendur vinna í hópum og velja sér viðfangsefni.  Nokkrar hugmyndir:sky-sunny-clouds-cloudy

  • orkugjafar
  • kostir og gallar
  • nýting og verndun auðlinda
  • orkusparnaður
  • sólarorka
  • vindorka
  • vatnsorka
  • sjávarfallaorka
  • lífefnaorka
  • jarðhiti
  • viður
  • meginorkugjafar á Íslandi
  • samrunaorka
  • lífmassi
  • vetni
  • rammaáætlun

matsblað sem er hægt að hafa til viðmiðunar. Markmiðið er að útbúa líflega og fróðlega kynningu fyrir jafningja.  Miðað er við 5 mínútur fyrir kynningu og spurningar.  Miðlunaraðferð er frjáls.  Þið hafið þessa viku til að klára og við miðum við skil inn á padlet eða á flipgrid

Skolen i norden – upplýsingar um orkugjafa

ársskýrla Landsvirkjunar 2016

rammaáætlun

Orkustofnun

National Energy Foundation 

Hmmm….Optimetron – Introducing the Future of Self-Sufficient Living…..

 

12. mars og fram að páskum

Þessa viku og þá næstu hvílum við okkur á hefðbundnu skólastarfi og glímum við skemmtileg verkefni þar sem árshátíðin er efst á baugi.

  • Undankeppni skólahreysti mánudag 12. mars
  • Árshátíð yngsta- og miðstigs miðvikudag 14. mars
  • Árshátíð unglinga miðvikudagskvöld 21. mars
  • Skólahreysti fimmtudag 22. mars.
  • Aukasýning á leikriti fimmtudagskvöld 22. mars.
  • Skólasýning á leikriti föstudagsmorgun 23. mars…………
  • ….. og svo er komið páskafrí með meiru 😉

Verkefni og spurningar jarðfræði Hrunamannahrepps ….

Segðu frá jarðfræðirannsóknum Helga Péturssonar og hvaða merkilegu uppgötvanir hann gerði.

            Hvað er silfurberg og hvers vegna er það talið sérstakt?

                              Hver eru sérkenni íslenska vatnsins?

                                Lýstu því hvernig innræn öfl jarðar koma fram á flekamörkum.

                                Hvað er megineldstöð og segðu frá  megineldstöðvum á Íslandi.

                                Hvernig mynduðust Miðfell og Vörðufell?

                              Lýstu jarðfræði Kerlingafjalla og segðu frá sérstöðu fjallaklasans.

                              Hvað er Hreppaflekinn?

                              Hvað er sérstakt við demanta?

                              Hvað eru gróðurhúsaáhrif og hvers vegna eru þau að aukast?

$                          Lýstu hver útræn öfl jökla eru.

8. mars 2018 Blogg á Tungufellsdal

Kennari ekki á svæðinu en þið nýtið tímann í tölvuveri.  Nú er upplagt að blogga vel fyrir fyrstu viku í hlekk 6.  Skoða færslur og krækjur:

  1.  10. bekkur Vatnajökulsþjóðgarður og þriðjudagsstöðvavinna
  2.    9. bekkur Þjórsárstofa, glósupakkinn og stöðvavinna

Hafið í huga:

  • viðfangsefni
  • hugtök
  • myndir og myndbönd 
  • fréttir sem hægt er að tengjast umfjöllun vikunnar
  • heimildir og rétthafar efnis
  • OG muna eftir stöðvavinnu.

Blogging 201:PodCamp Pittsburgh 6

6. mars 2018 Ísland og jarðfræðin

Byrjið tímann sjálfstætt þar sem kennari er seinn.  Upplagt að skoða færsluna frá því í síðustu viku um Vatnajökulsþjóðgarð

Jörðin – Eldfjallaeyjan Ísland

Skoðum stuttlega sögu jarðar.  Flott yfirlit hjá stjörnufræðivefnum þaðan sem þessi mynd  er tekin:innri gerd jardar

Spyrjum spurninga:

Verkefnavinna / stöðvar í boði allt eftir því sem vindurinn blæs. Muna að skila afrakstri tímans inn á bloggið.

Eftirfarandi stöðvar í boði:

  1. Tölva – náttúrufræðistofnun og jarðfræði
  2. Google Earth nota þekju fyrir eldfjöll – þarf fartölvu með forritinu uppsettu.
  3. Myndir – loftmyndir af jörðinni – umræður.
  4. Hrafntinna 
  5. Íslenskar eldstöðvar – frá Veðurstofu Íslands
  6. Bók – Jörðin – bls 151-156 – Hvar er mest hætta af jarðskjálftum á Íslandi og hver er ástæðan?  
  7. NASA Earth Observatory425px-Cavansite-indi-13c
  8. Baggalútur
  9. Frétt – Hlýnun jarðar gæti aukið…. ruv.is
  10. Steinasafn – skoða og greina.
  11. Teikna – Jörðin bls. 201 – vatns og gosherir – skoða, teikna, útskýra.
  12. Jarðhræringar um allan heim – Hvar voru … í nótt? Síðustu viku? Síðasta mánuð ?
  13. Vikur og gjall. Skoðum sýni (Hekluvikur og nornahár úr Holuhrauni). Bls. 187 Jarðargæði. Hvernig myndast? Lýstu Hekluvikri. Til hvers er hann m.a. nýttur?  Íslenska steinabókin bls. 54
  14. Steindir – eðalsteinar nýjar íslenskar steindir
  15. Friðlýstir steinar  – Náttúrufræðstofnun
  16. Silfurberg – hvað er svona merkilegt við það?

5. mars 2018 Nýr hlekkur Ísland

 HUGTAKAKORT, ÍSLANDSKORT OG UMRÆÐUR.

Map of Iceland in 1791 by Reilly 076

þar sem áhersla næstu vikur verður:

– náttúra – jarðfræði – eðlisfræði – líffræði – umhverfi –

– skipulag – auðlindir – samfélag –  

– tækni – náttúruvernd – orka – hamfarir –

Meginmarkmiðið er að efla grundvallarskilning á náttúru Íslands.  Við skoðum myndum og mótun landsins, ytri og innri öfl.  Áhersla á myndunarsögu landsins, þróun gróðurfars, sérkenni íslenskrar náttúru til sjós og lands.  Veltum fyrir okkur umhverfisþáttum og setjum í samhengi við jarðsögu landsins.

Til stuðnings nýtum við okkur meðal annars

  • Litróf náttúrunnar – Maður og náttúra
  • Um víða veröld – Jörðin6ffec9e2ad9b8d18544e1a4d214f7513
  • Landafræði; maðurinn, auðlindirnar, umhverfið
  • Hvítbók um löggjöf til verndar náttúru Íslands
  • nýja bók eftir Snorra Baldursson um
    lífríki Íslands.
  • Auk þess sækjum við fróðleik á bókasafn og í netheim.

Um að gera að velta upp spurningum eins og ….

…hvað er náttúra?

…hvað er umhverfi?

…er íslenskt vatn íslenskt?

…hvernig mótar maður landið?

…menningarlandslag, hvað er það?

…hver á Dettifoss?

…á ég að hreinsa fjöruna?

1. mars 2018 Vatnajökulsþjóðgarður

https://goo.gl/images/yb1P4P

https://goo.gl/images/yb1P4P

Horfum á fræðslumynd um Vatnajökulsþjóðgarð.

“Vatnajökulsþjóðgarður var stofnaður árið 2008. Hann nær yfir allan Vatnajökul og stór svæði í nágrenni hans, þar á meðal þjóðgarðana sem fyrir voru í Skaftafelli og Jökulsárgljúfrum. Þjóðgarðurinn spannar tæp 14% af flatarmáli Íslands (14.141 ferkílómetrar í ágúst 2017) og er á meðal stærstu þjóðgarða í Evrópu.

Þjóðgarðar eru friðlýst svæði sem teljast sérstæð vegna náttúrufars eða sögulegrar helgi. Sérstaða Vatnajökulsþjóðgarðs felst einkum í fjölbreytilegum landslagsformum sem samspil eldvirkni, jarðhita, jökuls og vatnsfalla hafa skapað.”

 

Kortavefsjá

 

22. febrúar 2018 Energy skate park

Í boði er PhET forritið Energy Skate Park og vinna verkefni tengd því:

By Anacristinanorato (Own work) [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons

Hvað er kinetic energy, potential energy, thermal energy og total energy?  Skoðið mismunandi gröf t.d. Bar Graph eða energy vs. position.

Prófið mismunandi þyngdarkrafta, breytið brautinni og einnig er hægt að breyta kallinum!

Segið frá á blogginu og gerið smá grein fyrir þessum leik. Hvað eruð þið að læra í dag?

 

20. febrúar 2018 Þrýstingur, ljós og þrautir ;) allt í bland.

Stöðvavinna í dag …paravinna… verði ykkur að góðu!

  1. Sjónhverfingar spjall um myndir
  2. Speglateikning   Spegill, blýantur og blað.
    1. Teiknaðu broskall. Bara ekki horfa á blaðið heldur spegilinn.
    2. Félagi teiknar mynd og nú átt þú að endurtaka hana – með því að horfa í spegilinn. Teiknaðu upp myndina.  Er það erfitt?  Ef já af hverju?
  3. Laser Maze
  4. Ljósgreiður, litróf og prisma.
    1. Hvernig brotnar dagsbirtan upp? En flúorperubirtan í loftljósinu?
    2. Af hverju er himinninn blár? Rifjum upp dopplerhrif  hér og og.!!
  5. Ljósleiðari og alspeglun 
    1.  Hvað er ljósleiðari ? 
    2. Lazer og ljósleiðari í boði Vísindasmiðjunnar 
    3. National Geographic FUN WITH LASER BEAMS
  6. PhET litir og sjónin
  7. Leikur með liti
    1. Pasco wireless light sensor.
    2. Blár, rauður og grænn – kastarar frá Vísindasmiðjunni til taks fræðsla frá Vísindavef
    3. Litaspjöld og skuggamyndir
    4. Ljóskastarar og litablöndun Af hverju er grasið grænt? Vísindavefurinn
  8. Þráðlaus þrýstingsmælir sparkvue appið
    1. Blaðra
    2. Sprauta
  9. Dæmareikningur
    1. Formúlur og einingar.  
    2. Reikna bulludæmi.
  10. Blóðþrýstingur
    1.  Hvernig mælum við blóðþrýsting?
    2. Prófaðu nú,  hver eru neðri mörkin, hver eru efri mörkin?
    3. Ert þú innan eðlilegra marka?Hvar liggja hættumörkin?
    4. Hvað getur valdið hækkun á blóðþrýstingi og hverjar eru afleiðingarnar?
    5. Hvaða einingar eru notaðar þegar blóðþrýstingur er gefinn upp?
  11. Tjakkur 
    1. Notaðu tjakkinn til að lyfta félaga þínum og útskýrðu hvernig tækið vinnur. 
  12. PhET þrýstingur.
    1. Skiptir máli hvernig vaskurinn er í laginu?
    2. Skiptir máli hvaða vökvi er notaður?
    3. Hvernig væri að gera þessa tilraun á Tunglinu (g=1,622 m/s2)?
    4. Skiptir máli hvaða lóð er sett í?
  13. Tómatsósutilraunin 😉 Plastflaska, vatn, tómatsósubréf, bréfaklemmur.  Næstum fylla flöskuna af vatni, bréfaklemmur á sósuna.  Sósan ofaní og kreista flöskuna.
    1. Hvað gerist þegar flaskan er kreist?
    2. Hvað gerist þegar hætt er að kreista?
    3. Af hverju gerist þetta? 

  

 

 

19. febrúar 2018 Uppgjör á hlekk 5.

Þeir sem eiga eftir að klára könnun ljúka því.

Námsmat síðasta hlekks til skoðunar;kannanir, hugtakakort, blogg og önnur verkefni.  Kíkju á dæmi og rökræðum.

Þessi vika; spennandi áskoranir í verkefnatíma þar sem tekist er á við ólíkar þrautir svo vonandi skíðaferð….og þá tekur við vetrarfrí.

Kennari ekki á svæðinu en þið getið bloggað samantekt úr 5. hlekk.  Upplagt að skoða bloggfærslur annarra nemenda og betrum bæta svo sitt.

Gangi ykkur vel. 

12. febrúar 2018 rafmagn og segulmagn

magnett

Stutt nearpodkynning um segulmagn,  segulkraft, hvernig hægt er að fá rafmagn úr segulmagni og tengslum þess við raforkuframleiðslu.

Magnetít Fe3+2Fe2+O4

Diskar í tölvum

rafeindaseglar og seglanleiki málma

Mynd af rafmagnstöflunni heima…..muna að merkja inn á lekaliðann og setja svo myndina inn á bloggið 

TÖKUM NOKKUR HUGTÖK FYRIR OG KRYFJUM.  

KROSSGLÍMA, KORT EÐA AÐRAR AÐFERÐIR FRJÁLSAR.

STUTT HRINGFERÐ Á FULLYRÐINGUM OG UMRÆÐA ÞEIM TENGD.

LJÚKUM TÍMANUM MEÐ ÞVÍ AÐ SKOÐA FRÉTTIR OG BLOGG

8. febrúar 2018 Nemendaþing, könnun og forvarnarfræðsla.

Allir náttúrufræðitímar dagsins falla niður og verður dagskráin:

  • Nemendaþing fyrir hádegi – 1.-10. bekkur  Markmið þingsins er að skapa umræður um jafnrétti kynjanna og fá fram mismunandi sjónarmið og umræður.
  • Könnunin Ungt fólk 2018 – grunnskólanemar 8.-10. bekk lögð fyrir
  • Marita forvarnarfræðsla eftir hádegi Magnús Stefánsson

6. febrúar 2018 Rafmagn stöðvavinna

Stöðvar í boði:

  1. Eðlisfræði 1 Sjálfspróf
  2. Tölva phet-forrit
  3. BBC og rafmagn – svaka einfalt:)
  4. Verkefnablað – straumrásir
  5. Gólf sem framleiðir rafmagn   ….  flísar í framleiðslu …. sjálfbær fótspor
  6. Tilraun – blöðrur………;)
  7. Vefur fallorku – fróðleikur um rafmagn
  8. Tölva  hátæknivefur grunnskólans skoðum rafrásir og rafrásarteikningar
  9. Spjaldtölva. Lögmál Ohms.
  10. Tilraun – bls. 58 Orka mynd 3-10
  11. Lifandi vísindi – 15/2016 Rafmagnaður áll
  12. Eðlisfræði handa framhaldsskólum – eldingavari bls. 235.
  13. Bók – Raf hvað er það?
  14. Orkan – mynd 3-14 bls. 61.  Teikna upp og útskýra.
  15. Önnur einföld ensk rafmagnsæfing þarf java nota fartölvur.
  16. Tilraun – rafrásir
  17. Listrænt rafmagn – vekur þetta áhuga þinn?
  18. Setja kló á….
  19. Hugtök –  klára kort og hengja upp.
  20. Vindmyllur
  21. James Prescott Joule
  22. Eðlisfræði 1 Sívaxandi raftækjaurgangur

5. febrúar 2018 Rafmagn og rafrásir

Nearpod kynning um rafrásir og öryggi með meiru.

Skoðum tengimyndir og kíkjum á teiknitákn.

Pælum í raðtengdum og hliðtengdum straumrásum

Lærum um viðnám og mismunandi gerðir viðnáma.

…..   vendikennsla …..  KVISTIR

SUNAHSI

Heimavinnuverkefni

– taka mynd eða teikna upp rafmagnstöfluna heima

– merkja við lekaliðann.  

– umfjöllun um rafmagnsöryggi.

25. janúar 2018 Rafmagn á Dal vefur Orkuveitunnar

Vinnið verkefni af vef Orkuveitu Reykjavíkur. Svarið spurningunum og skilið inn á bloggið.

Skoða fræðslumynd Hrein orka og svo svara eftirfarandi spurningum:

  1. Hve stór hluti af orkunotkun Íslendinga er fengin frá endurnýjanlegum orkugjöfum?
  2. Í hvað er innflutta orkan notuð?
  3. Hvaða áhrif hefur það á umhverfið þegar bensín og annað jarðefnaeldsneyti er brennt?

Skoða fræðslumynd Raforka og svara eftirfarandi spurningum:

  1. Nefndu dæmi um þrjú mismunandi form orku.
  2. Úr hvaða þremur öreindum eru atóm gerð?
  3. Hvaða öreindir hafa jákvæða hleðslu?
  4. En neikvæða?
  5. Hvað á sér stað þegar rafmagn er flutt eftir rafmagnsvír?
  6. Hvernig er hægt að framleiða rafmagn á Íslandi?
  7. Hvað er rafhleðsla, og hvað er rafmagn?

Frekari fróðleikur af Vísindavefnum: Hvað er rafmagn? og Hvernig varð rafmagn til?

Og fyrir þá sem eru fljótir að vinna er þetta í boði….

23. janúar 2018 Rafmagn

Orð af orði.

  • Lesum í hópum um rafmagn í Eðlisfræði 1 
  • gagnvirkur lestur spurning-svar 3-5 lykilhugtök

Horfa á myndbönd kvistir og gera krossglímu úr lykilhugtökum

  • form orkunnar
  • orka varðveisla og umbreyting
  • hvað er rafmagn?

Svo er fínt að spjalla um eldingar.

  • Hvað er stöðurafmagn?
  • Hver er munurinn á einangrara og leiðara? Berðu saman eiginleika og til hvers má nota hvorn um sig?
  • Hvað er elding?
  • Hvað gerist þegar þrumur og eldingar verða?
  • Hvernig virkar eldingarvari?
  • Nefndu dæmi um stað sem er öruggur ef þrumuveður gengur yfir?
  • Hvers vegna ættir þú að forðast að vera úti á vatni í þrumuveðri?
  • Hvort skynjar þú á undan þrumuna eða eldinguna? Hvers vegna?
  • Hverju breytir það ef eldingavari væri úr einangrara í stað leiðara?

Vísindavefurinn:

Kahoot um orku gott að æfa ensk hugtök

PhET stöðurafmagn

22. janúar 2018 Orka – rafmagn

Byrjum á nýjum hlekk með áherslu á orku, náttúru og umhverfi.

Rafmagn, segulmagn, formúlur og fjör fyrst á dagskrá.

Hugtakakort, glósur og nearpodkynning. 

                        Baráttan um fossana!

                          Hve mætti bæta lands og lýðs vors kjör

                        að leggja á bogastreng þinn kraftsins ör,

                        að nota máttinn rétt í hrapsins hæðum,

                        svo hafin yrði í velldi fallsins skör.

                        – Og frjómögn lofts má draga að blómi og björk,

                        já, búning hitans sníða úr jökuls klæðum.

                        Hér mætti leiða líf úr dauðans örk

                        og ljósið tendra í húmsins eyðimörk

                        við hjartaslög þíns afls í segulæðum.

Dettifoss eftir Einar Benediktsson. –

Nýtum okkur bækurnar Eðlisfræði 1, 2 og 3 úr bókaflokknum litróf náttúrunnar og svo líka aðrar kennslubækur eins og “gömlu” orkubókina og framhaldsskóla kennsluefni.

Nýtum okkur þennan vef í hlekknum Norden i skolen

Hvernig fáum við rafmagn á Íslandi?  vísindavefurinn

ljósið færir mönnum upplýsingar

…. rafmagnsleikir

4. janúar 2018 Rannsóknarverkefni – lokamat

Notum tímann í dag til að fara yfir bloggið og fylla út matslistann.

Síðan er kynning á lokamati því nú er fyrsta verkefnið að byrja sem er rannsóknarverkefni og er n.k. útfærsla á vísindavökunni.

Pælum og plottum……þið veljið ykkur sjálf saman í hópa og miðað er við að skil verði fimmtudaginn 18. janúar og alls ekki síðar!  Sem sagt öll næsta vika og mánudagur og þriðjudagur í þeirri næstu.

4. og 8. janúar 2018 Vísindavaka

Byrjum tímann á að fara yfir bloggið á haustönn.  Allir fá í hendur matslista, merkja með nafni og skoða svo bloggsíðuna sína vel og meta út frá listanum.  Skila til kennara og námsmatið liggur svo fyrir strax eftir helgina.  Þá verða öll verkefni komin inn á mentor og námsmat haustannar.

 

Vísindavaka 2018

Ræðum vísindalega aðferð og hefjum vísindavöku.  

Förum á flug….skoðum bækur og vefsíður.  Hvað á að rannsaka?

Skipulögð vinnubrögð óskast.  Nýtum okkur hugtakakortið 😉

 

Hver er rannsóknarspurningin?

Hvernig verður henni svarað?

Hver er breytan? Ein eða fleiri?

Hvernig verður verkefnið kynnt?

Pælum, lesum, vöfrum…. og ákveðum okkur.

Hópar settir saman…

…hugtakakort 

…rannsóknarspurning

…vinnuferli

…efni og áhöld

…afrakstur              ?hvað á að velja? 

  • skýrsla
  • dagbók
  • myndir
  • bæklingur
  • plakat
  • myndband

ló eða …..lær!!!

langar þig í te – ekki fyrir lofthrædda

SKRÍTIÐ OG SKONDIР NÝJU FÖTIN KEISARANS ….

Gleðileg jól

Gleðileg jól

jolaaaNemendur í 10. bekk gerðu margar tilraunir og skiluðu af sér skýrslum í desember. Hörkuvinna fram á síðasta dag en nú tekur við jólafrí og gleði.

Ykkur öllum þakka ég gott samstarf á liðnu ári.

Hittumst hress og endurnærð í janúar.

Jólakveðja,
Gyða Björk

áhersluþættir efnafræði

 

Efnafræði

Frumeindakenningin

Grikkinn Demokrítus var uppi fyrir meira en 2000 árum, setti fram þá kenningu að efni væri búið til úr litlum eindum sem ekki var hægt að skipta í smærri eindir. Þessar eindir kallaði hann frumeindir eða Atóm. Grikkir gátu ekki sannreynt þessa kenningu og féll hún í gleymsku.

Hugmyndir um að allt efni væri gert úr 4 frumefnum: Jörð, vatni, lofti og eldi.

Englendingurinn John Dalton endurvakti svo þessa hugmynd um atómin í byrjun nítjándualdar og er hann talinn höfundur hennar í dag. Með rannsóknum sínum þróaði hann þá kenningu að: “All efni væri gert úr frumeindum (atómum) sem hallar væru eins í hverju frumefni um sig en mismunandi eftir frumefnum. Frumeindir mismunandi frumefna gætu síðan sameinast og myndað stærri eindir, sameindir.” Þessi kenning Daltons nefnist frumeindakenningin.

Frumeindir (atóm)  og sameindir

Efni eru búin til úr mjög litlum eindum sem kallast sameindir. Þessar eindir er hægt að kljúfa í frumeindir. Dæmi um sameindir eru vatn (H2O), sem eru tvö vetnisatóm og eitt súrefnisatóm.

Frumefnin eru rúmlega 100, en einungis 90 hafa fundist í náttúrunni en hin búin til í tilraunastofum. Frumefnum er raðað í lotukerfið.

Frumefni og efnasamband

Ef frumeindir efnis eru allar af sömu gerð kallast efnið frumefni.

Sameindir geta verið tvennskonar. Sumar þeirra eru úr frumeindum sem eru allar eins, t.d. óson (O3). En sumar eru samsettar úr ólíkum frumefnum. Hrein efni úr slíkum sameindum nefnast efnasamband, t.d. koltvíoxíð (CO2).

Efnaformúlur og byggingarformúlur

Efnaformúlur segja okkur úr hvaða efnum sameindir eru gerðar og í hvaða hlutföllum þau eru. Tökum vatn sem dæmi það hefur efnaformúluna H2O. Þessi formúla segir að það eru tvær vetnisfrumeindir (H) tengdar við eina súrefnisfrumeind (O). Litla talan aftan við skammstöfun frumeindar segir hversu margar slíkar frumeindir eru í efninu. Í sameindinni CO2 eru þá ein kolefnisfrumeind (C) og tvær súrefnisfrumeindir (O).

Byggingarformúla eru einföld teikning af líkani sameindar. Byggingar formúlur vetnis (H2) og súrefnis (O2) eru t.d.

H-H O=O

Strikin tvö sem tengja súrefnisatómin saman eru kölluð tvítengi.

Nöfn og tákn efnafræðinnar

Mál efnafræðinnar er alþjóðlegt og byggist oft á latínu. Mörg frumefni hafa þó líka séríslensk heiti. Nokkur algeng efni eru

Grískt eða latneskt   heiti Frumeindatákn Íslenskt heiti
Oxygen O Súrefni
Hydrogen H Vetni
Carbon C Kolefni
Nitrogen N Nitur
Sulfur S Brennisteinn
Phosforus P Fosfór
Chlorum Cl Kór
Natrium Na Natrín
Kalium K Kalín
Cuprum Cu Kopar
Ferrum Fe Járn
Calcium Ca kalsín

Hamur efnis

Flest efni geta verið ýmist föst, fljótandi eða gas. Hamur, ástand, efnis við tiltekinn hita fer eftir bræðslu og suðumarki.

Fast efni er oft nefnt storka (storknun), fljótandi efni er vökvi og loftkennt efni lofttegund eða gas. Þegar efni breytir um ham er talað um hamskipti.

Útfrá frumeindakenningunni er kenningin um hreyfingu sameindanna dregin. Samkvæmt henni er hiti ekkert annað en mælikvarði á hreyfiorku sameindanna. Hár hiti í efni þýðir í raun að sameindir efnisins eru á mikilli hreyfingu. Lægsti mögulegi hiti, alkul (-273°C), felur í sér að sameindir séu alveg kyrrar. Engin takmörk eru á mesta hita.

Efnahvörf

Efnahvarf felur í sér myndun nýrra sameinda. Ef við hugsum okkur að tvö ímynduð efni A2 og B2 (hvarfefni) sem er blandað saman og þá hefst efnahvarf (blöndun efnanna sem hverfa og ný myndast). Efnin sem myndast gætu verið AB og AB (myndefni) .

Leysni efna

Mörg efni er hægt að leysa upp í vökvum. Við þetta blandast efnin (föst efni eða gös) vökvanum. Hæfileiki vökva til að leysa efni er nefndur leysni. Leysni fastra efna í vökvum eykst eftir því sem vökvinn er hitaður, hægt er að leysa meira af fasta efninu í vökvanaum. Leysni gasa, hinsvegar, minkar þegar vökvinn er hitaður, hægt er að leysa minna af gasinu í vökvanum. Þetta sést greinilega þegar vatn er soðið og loftbólur myndast í því þegar það hitnar.

Lífræn efni eru þau efni sem samanstanda af kolefni, vetni og oft einnig súrefni, nitri og/eða brennisteini og fleiri efnum.

Lofthjúpur jarðar

Efnasamsetning lofthjúpsins

Jörðin hefur lofthjúp sem er tugir kílómetra á þykkt. Hann er þéttastur við jörðu en þynnist eftir því sem lengra dregur frá jörðu. Efnin sem mynda lofthjúpinn eru

Lofttegund Efnaformúla Hlutfall andrúmslofts (%   rúmmáls)
Nítur N2 78
Súrefni O2 20
Koltvíoxíð CO2 0,03
Argon Ar 1
Aðrar lofttegundir (m.a.   vatnsgufa) H2O c.a 1

Bygging frumeinda

Öreindir

  1. 1.Róteind hefur eina plús hleðslu rafmagns (+)
  2. 2.Nifteind er óhlaðin og jafn þung og róteind
  3. 3.Rafeind hefur eina mínushleðslu (-) og einungis 1/2000 af massa róteinda og nifteinda.

Hleðsla einnar rafeindar eða róteindar nefnist frumhleðsla og er minnsta rafhleðsla sem til er. Róteindir og nifteindir eru í kjarna frumeinda en rafeindir sveima um hann. Vegna þess að frumeindir eru óhlaðnar hljóta þær að innihalda jafn margar róteindir og rafeindir.

Sætistala og massatala

Kolefnisfrumeind inniheldur 6 róteindir og 6 rafeindir. Sætistala frumeindar er jöfn fjölda róteinda í kjarna, sætistala kolefnis er 6. Hin ýmsu frumefni hafa mismundi sætistölu. Í lotukerfinu er frumefnum raðað eftir vaxandi sætistölu.

Fjöldi nifteinda í kjarna tiltekins frumefnis, t.d. kolefnis, er ekki alltaf sá sami. Til eru frumeindir af kolefni með 6,7, og 8 nifteindir. Slíkar mismunandi frumeindir sama frumefnis nefnast samsætur.

Samanlagður fjöldi róteinda og nifteinda í kjarna frumeinda er massatala

Af kolefni finnast þrjár samsætur í náttúrunni, með massatölurnar 12, 13 og 14. Kolefni 12 er algengast en kolefni 14, sem er geislavirk, er mikið notuð til aldursákvörðunar í jurta og dýraleyfum. Með því að mæla magn af kolefni 14 í tilteknu jarðvegssýni er hægt að segja til um aldur þess.

Samsætur frumefna hafa ólíkan fjölda nifteinda í kjarna og því  mismikinn massa.  Róteindafjöldinn breytist ekki.

Efnaeiginlekar frumefnanna eru  háðir fjölda róteinda í kjarna og þar með fjölda rafeinda.

Fjöldi róteinda og rafeinda er alltaf sá sami ef frumeindin er óhlaðin.

Skýrari mynd af frumefni nr. 1 vetni

Vetnisfrumeind eru einfaldasta frumeind sem til er. Hún hefur aðeins eina róteind og eina rafeind. Sætistala vetnis er einn.

Rafeindir mynda rafeindaský utanum kjarnann. Í rafeindaskýi vetnis er aðeins ein rafeind.

Hvolfaímynd frumeindar

Við upphaf síðustu aldar (um 1900) var talið að rafeindir væru á tilteknum brautum um kjarnann. Þessi hugmynd er kennd við Danann Níels Bohr, sem var einn af brautryðjendum í kjarneðlisfræði

Bohr taldi að í vetnisfrumeindinni væri rafeindin á braut í tiltekinni fjarlægð frá kjarnanum. Þessi braut myndaði einskonar yfirborð kúlu. Frumefni með fleiri rafeindir hafa fleiri slík hvolf sem hvert um sig getur tekið tiltekinn fjölda rafeinda. Helín (He) hefur sætistöluna 2, 2 róteindir og 2 rafeindir. Báðar rafeindirnar eru á sömu braut um kjarnann, á sama hvolfi. Liþín (Li) hefur sætistöluna 3, 3 róteindir og 3 rafeindir. Þessar rafeindir raðast á 2 hvolf, á innra hvolfinu eru 2 rafeindir en þriðja rafeindin er á því ytra.

Hvert hvolf getur aðeins hýst tiltekinn fjölda rafeinda:

  1. 1.hvolfið getur hýst 2 rafeindir
  2. 2.getur hýst 8 rafeindir
  3. 3.getur hýst 8 rafeindir

Rafeindir á ysta rafeindahvolfi kallast gildisrafeindir.

Lotukerfið

Rússinn Mendelév settu fyrstur upp lotukerfið árið 1869. Hann raðaði efnum eftir vaxandi frumeinda massa og setti efni með líka eiginleka í sama dálk. Þegar Bohr hafði sett fram hvolfaímynd sína, varð ljóst hvers vegna efni í sama dálki. Þau hafa sama fjöld rafeinda á ysta hvolfi.

Dálkarnir (1-8) í lotukerfinu nefnast efnaflokkar en línurnar (1-7) nefnast lotur.

Eðallofttegundir

Frumefni í 8 efnaflokki eru kölluð eðallofttegundir. Þau eru öll loftegundir við stofuhita og eru einu frumefnin sem mynda alls ekki efnasambönd. Ástæðan fyrir þessu er sú að þau hafa rafeinda hvolf sín fullskipuð rafeindum og þar með verður tengigetan núll.

Myndun jóna

Í frumefni eru jafn margar rafeindir og róteindir og þess vegna er hún óhlaðin út á við. Sumar frumeindir geta þó losað sig við rafeindir og aðrar tekið við rafeindum. Þegar slíkt gerist ríkir ekki lengur hleðslujafnvægi innan frumeindanna. Þær verða annaðhvort plús (+) eða mínus (-) hlaðnar. Þetta kallast jónir. Jónir eru alltaf rafhlaðnar, plús ef róteindir eru fleiri en rafeindir og mínus ef rafeindir eru fleiri en róteindir.

Alþjóðlegt tákn fyrir rafeind er e (e. electron).

Taki vetnisfrumeind við rafeind verður hún mínushlaðin H

1. efnaflokkur Frumefnin líþín (Li) og natrín (Na) eru bæði í fyrst efnaflokknum og hafa því bæði eina rafeind á ysta hvolfi. Með því að missa rafeindir fá frumefnin jafn margar rafeindir á ysta hvolf eins og eðalgastegundirnar (utan vetnis)

2. efnaflokkur hafa tvær rafeindir á ysta hvolfi. Efnin geta auðveldlega látið þær frá sér, til að fá sama fjölda rafeinda á ysta hvolf og eðalgösin.

7. efnaflokkur Ef við færum okkur til hægri komum við að 7. efnaflokki. Taki þessi efni við rafeind fá þau jafn margar rafeindir á ysta hvolf og eðalgösin.

6. efnaflokkur þessi efni hafa 6 rafeindir á ysta hvolfi, þær taka 2 rafeindir til að öðlast 8 rafeindir á ysta hvolf.

Sölt eru efni gerð úr jónum. inniheldur bæði plús og mínusjónir og ná þannig hleðslujafnvægi. Venjulegt salt er úr jónunum Na+ og Cl, og heitir því á fræði málinu natríumklóríð. Jafn mikið er af hvorri jón. Í föstum ham slíkra efna raðast jónirnar reglulega upp, plús og mínusjónir til skiptis. Við þetta myndast kristallar með reglulegri lögun. Slík efni hafa átt bræðslumark. Efna formúla saltsins er NaCl.

Sýrur og basar Sameiginlegt einkenni allra sýra er súrt bragð. En sýrur hafa fleira sameinginlegt, t.d. breyta þær lit á tilteknum efnum sem nefnast litvísar og eru notaðir til að athuga sýrstig efna. Ástæða þeirra áhrifa sem sýrur hafa er sú að þær eru neikvætt rafhlaðnar (jónaðar) og gefa því auðveldlega frá sér rafeindir. Basar eru andstæðan við sýrur, þeir eru líka jónaðir en jákvætt, þ.a. þeir taka til sín rafeindir. Ef sýru og basa er rétt blandað saman verður útkoman óhlaðin, þ.e. hvorki sýra né basi.

Afoxun verður þegar efni tekur til sín rafeindir.  Oxun verður þegar efni gefur frá sér rafeindir.

Sýrustig er mælt í pH gildum. pH gildið 7 er talið hlutlaust en há pH gildi eru basísk á meðan lág pH gildi eru súr.

Málmar 4/5 hluti allra frumefna eru málmar. Þeir spanna marga flokka lotukerfisins, auk þess að frumefnin í miðju lotukerfinu eru allt málmar.

Fáir málmar finnast óbundnir (sem frumefni) í náttúrunni. Ástæðan er sú að óbundnir hvarfast þeir m.a við súrefni loftsins. Frá þessu eru eðalmálmar þó undantekning, t.d. gull og platínum. Langflestir málmar finnast í náttúrunni í málmsöltum. Þessi efnasambönd hafa allt aðra eiginleika en málmarnir óbundnir, t.d. vantar málmgljáann og rafleiðnina.

Málmar mynda málmkristalla.  Eitt megin einkenni málma er rafleiðni sem byggist á því að rafeindir eiga greiða leið í gegnum hluti úr málmi. Skýringin á þessu er sú að rafeindir málma eru mjög laust bundnar og eiga auðvelt með að láta þær frá sér.

Málmleysingjar  eru frumefnin hægra megin í lotukerfinu með sameiginlega eiginleika, atóm málmleysingja mynda sameindir þegar þau tengjast saman með samgildum tengjum.

 

11. desember 2017 Efnahvörf

Höldum áfram efnafræðiumfjöllun – rifjum upp og bætum við nokkrum hugtökum:

  • efnajafna – efnahvarf – hvarfefni – myndefni – hvati – innvermið – útvermið – hvarfljómun – varðveisla massa – sýra – basi – sýrustig – súrt regn – stilling efnajafna – leysni – leysing – leysir – hamskipti

 

Af hverju lyftast kökur í ofninum?

 Hjartasalt hitað

 Matarsódi og edik

Silfrið hreinsað! mbl.is

Af hverju lýsa sjálflýsandi armbönd og þess háttar?

Af hverju vinna ensím hægt við lágt hitastig?

Fílatannkrem á morgun:

 

5. desember 2017 Leikum okkur með þurrís.

Hinar ýmsu stöðvar þar sem við gerum tilraunir með þurrís.

1280px-Dry_Ice_Sublimation_2

  1. Þurrís og málmur
  2. Þurrís og sápukúlur
  3. Þurrís og sápa
  4. Þurrís í heitt og kalt vatn
     
  5. Þurrís og blöðrur
  6. Þurrís og eldur
  7. Þurrís og rauðkálssafi
  8. Þurrís og plastpokar
  9. Efnaformúla þurrís og sýna með hamskiptin fyrir þurrgufun. Nota tákn og örvar rétt.                                                                                       Skrifið skýrslu um hverja stöð og skilið  inn á blogg í færslu eða á verkefnabanka – möguleiki að nýta tölvuverstíma á fimmtudag. 

    https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=1410Nasa rannsóknir

     

           Party tricks

4. desember 2017 Efnajöfnur – lærum að stilla

Að stilla efnajöfnur.  groupima

Prufum að stilla efnajöfnur. Stutt kynning og svo æfum við okkur.
Hvarfefnin metan og súrefni verða að myndefnunum koldíoxíði og vatni.

efnajafa3

Óstillt efnajafna fyrir efnahvarfið væri:

CH4(g) + O2(g) —> CO2(g) + H2O(g)

En þegar búið er að stilla efnajöfnuna:

CH4(g) + 2O2(g) —> CO2(g) + 2H2O(g)

efnajafna4

Ragnar Þór Pétursson og Þormóð Loga Björnsson  vendikennslu í náttúrufræði.  

Þið getið náð ykkur í frí forrit  t.d. Chemical Balancer eða Chem. Equation til að æfa ykkur en vefsíðurnar eru betri t.d.

http://funbasedlearning.com/chemistry/chemBalancer/default.htm

https://phet.colorado.edu/en/simulation/balancing-chemical-equations

http://mr.ismennt.is/efn/efnajofnur.html

Æfing frá Sigurlaugu Kristmannsdóttur

Stutt myndband – Áslaug Högnadóttir

og annað á ensku – að stilla efnajöfnu

28. nóvember 2017 Sýrustig

180px-PHgildi    Fyrirlestur í dag um jónir og sýrustig.  Nokkuð strembið efni sem við reynum að tækla saman.

Skoðum …… Hvað eru jónir?Hvað er pH – gildi?

 

Súrnun sjávar

….meirihlutinn hefur áhyggjur

….Íslendingar hafa áhyggjur

….hafið og norðuslóðir

….hafið rís en miðin súrna

Jónatafla
Plúsjónir
Mínusjónir
ál
Al3+
brómíð
Br
ammoníum
NH4+
flúoríð
F
baríum
Ba2+
fosfíð
P3
blý (II)
Pb2+
fosfat
PO43
kalíum
K+
hýdroxíð
OH
kalsíum
Ca2+
hýdríð
H
járn (II)
Fe2+
joðíð
I
járn (III)
Fe3+
nítrat
NO3
kopar (II)
Cu2+
nítrit
NO2
liþíum
Li+
nítríð
N3
magnesíum
Mg2+
karbónat
CO32
mangan (II)
Mn2+
karbíð
C4
natríum
Na+
klóríð
Cl
silfur
Ag+
permanganat
MnO4
sink
Zn+
oxíð
O2
strontíum
Sr2+
súlfat
SO42
vetni
H+
súlfíð
S2
súlfít
SO32